Omelia XXXIII (xxxii)
33.1.1 Dicit ei Iesus: Mulier, crede mihi, quia venit hora quando neque in monte hoc, neque in Hierosolymis adorabitis patrem. Vos adoratis quod nescitis, nos adoramus quod scimus, quia salus ex Iudaeis est.
33.1.2 Vbique fide nobis opus est dilectissimi: fide, inquam, bonorum matre, salutis medicina, sine qua nullam magnarum rerum doctrinam percipere quispiam potest,
33.1.3 sed illis similis, qui sine naui pelagus transnare aggressi, parum profecti, lassatis manibus, pedibusque, fluctibus continuo obruuntur: neque aliter qui suis nituntur rationibus ante cognitam veritatem, naufragium faciunt, vt et Paulus ait,
33.1.4 quam quidam repellentes circa fidem naufragauerunt. Quod ne nobis accidat, sacrae ancorae, qua Christus in praesentia Samaritanam confirmauit, innitamur.
33.1.5 Nam cum illa dixisset: Quo modo vos dicitis, quia in Hierosolymis est locus in quo oportet adorare? Respondit Iesus: Mulier, crede mihi, quia venit hora, quando neque in Hierosolymis, neque in monte hoc adorabitis patrem.
33.1.6 Maximam huic reuelauit doctrinam, et quam neque Nicodemo, neque Nathanael: Haec suam potiorem quam Iudaicam religionem ostendere studebat, idque a maiorum authoritate commentabatur.
33.1.7 Christus nihil ad hoc respondit, tanquam superuacaneum cognitu, quare patres in monte, Iudaei Hierosolymis adorarent:
33.1.8 tollit tamen vtriusque loci cultum, et illius mentem excitat, edocetque neque Iudaeos, neque ipsos aliquid de se magnum in posterum posse polliceri, et tunc differentiam adducit,
33.1.9 praestantiores tamen Iudaeos significat, non loci ratione, sed cognitione: ac si dicat, loci gratia nil contendendum est,
33.1.10 sed in cultu Iudaei praeferendi sunt Samaritanis. Vos, inquit, adoratis quod nescitis, nos adoramus quod scimus.
33.1.11 Et quonam pacto nesciebant Samaritani quod adorarent? Quoniam in certo et circunscripto loco esse, et quasi diuidi posset, deum arbitrabantur,
33.1.12 ita eum colebant, ita ad Persas mittentes, eius loci deum sibi iratum nunciarunt, nihil de eo amplius hoc pacto quam de idolo arbitrati: quare et daemones et ipsum adorabant, et quae misceri non poterant, confundebant.
33.1.13 Iudaei autem hac vacabant opinione, et totius orbis eum norant deum esse, quanuis non omnes, propterea inquit: Vos adoratis quod nescitis, nos adoramus quod scimus.
33.1.14 Neque tibi admirationi sit Iesum se Iudaeis annumerare: nam secundum mulieris loquitur opinionem, tanquam Iudaeus1603: Iudaeis propheta: ideo inquit, adoramus.
33.1.15 Adorantis1603: Adoramus officium omnibus constat. Adorare enim creaturae, adorari non creaturae, sed eius qui creaturae dominus est. Sed primo quasi Iudaeus loquitur. Nos, hoc in loco Iudaeos significat.
33.1.16 Iudaicam ergo religionem extollit, et verbis suis fidem comparat, amouens suspicionem, ne affectu quodam suam praeferat gentem:
33.1.17 nam qui praecipuum cultus locum, et quem ipsi plurimi faciebant, negligit, tollitque, cum perspicuum est nullius ad gratiam locutum, sed vere et prophetice:
33.1.18 et cum rationes non adduxerit, inquiens: Crede mihi mulier: et quae sequuntur, addidit, Quia salus a Iudaeis est. Hoc est, vel quod orbi terrarum bona inde prouenerunt:
33.1.19 nam et dei cognitio, idolorumque contemptus, et caetera dogmata, et vester cultus, quanuis non recte, a Iudaeis tamen ortum habuit:
33.1.20 salutem, inquam, vel hoc, vel suum aduentum appellat, vel vtrunque potius ex Iudaeis prouenisse testatur, quod etiam Paulus: ex quibus, inquit, Christus secundum carnem, qui est super omnia benedictus deus in secula.
33.1.21 Vides enim, vt veteri fauet testamento, idque bonorum demonstrat originem, et se nulla ex parte legi contrarium?
33.1.22 Siquidem ex Iudaeis omnia bona ortum habuisse dicit. Sed veniet hora, et nunc est,
33.1.23 [abest]
33.2.1 quando veri adoratores adorabunt patrem in spiritu et veritate.
33.2.2 Nos quidem in colendi ritu et modo, o mulier, vobis sumus praestantiores: veruntamen etiam iste deinceps finem1603: sinem habebit. Non enim locus tantum, sed et colendi modus mutabitur: atque ista in foribus sunt. Venit enim hora et nunc est. Quandoquidem enim prophetae multo post tempore ventura praedicebant, id hoc loco tollens dixit, et nunc est: quasi diceret, Ne existimes hanc talem esse prophetiam, vt multo post tempore sit complenda. Res enim ipsae iam instant, et in foribus sunt, quando veri adoratores patrem adorabunt in spiritu et veritate. Porro dicendo veros, Samaritanos et Iudaeos a veris excepit adorantibus: et quanuis meliores Iudaeos, venturis tamen longe deteriores, quanto figura veritate inferior est, iudicauit:
33.2.3 ecclesiam autem significat, quoniam verus et debitus deo cultus ipsa est. Etenim pater quaerit tales adoratores: si ergo tales iampridem quaerebat, non omnino hunc illis morem constituit: permisit tamen propter hoc, vt eos quoque ad verum induceret.
33.2.4 Qui igitur sunt veri adoratores? Qui nullo loco diuinum cultum circunscribunt, qui deum in spiritu colunt, sicut et Paulus: Cui seruio, inquit, in spiritu meo, in euangelio filii eius.
33.2.5 Et iterum: Obsecro vos fratres per misericordiam dei, vt exhibeatis corpora vestra hostiam viuentem, sanctam, deo placentem, rationabile obsequium vestrum: per spiritum autem incorporeum significat.
33.2.6 Opus est enim incorporei cultum etiam talem esse, et per incorporeum quod est in nobis, hoc est per animam, et animae mundiciam offerri, idcirco ait: Et adoratores eius in spiritu et veritate adorare oportet.
33.2.7 Nam cum et Iudaei et Samaritani contempta anima, mundiciae corporis plurimum studerent, non ablutione inquit, et ornatu corporis, sed incorporea nostri parte adorandum:
33.2.8 quam ob rem non pecora, non vitulos, sed te totum deo offeras sacrificium, sic viuentem hostiam exhibebis. In veritate enim adorare oportet:
33.2.9 nam quae superiori tempore figura erant, circuncisio, holocausta, sacrificia, incensum, iam vero non sunt, non sunt amplius, sed omnia veritas.
33.2.10 Non enim caro, sed malae circuncidendae sunt cogitationes, et nosipsos crucifigere, et irrationales auferre cupiditates oportet atque mactare:
33.2.11 his mulier verbis implicita, et eorum se sensum assecutam non confidens: Scio, inquit, quia Messias venit, qui dicitur Christus: cum ergo venerit ille, annunciabit nobis omnia. Dicit ei Iesus: Ego sum qui loquor tecum.
33.2.12 Et vnde Samaritani Christi aduentum expectabant, cum solum Mosem reciperent? Ex ipso Mose, qui in principio filium reuelauit:
33.2.13 illud enim, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram: ad filium dictum est. et Abrahae in tabernaculo filius loquitur,
33.2.14 et Iacob de eo prophetizans, dixit: Non auferetur sceptrum de Iuda, et dux de femore eius, donec veniat qui mittendus est et ipse erit expectatio gentium.
33.2.15 Ipse praeterea Moses inquit: Prophetam de gente tua, et de fratribus tuis, sicut me suscitabit tibi dominus deus tuus, ipsum audies. et quae de serpente et virga Mosi, et de Isaac et oue, et alia multa licet studiosis colligere, quae Christi aduentum testantur.
33.2.16 Et qua nam gratia, inquies, his mulieri rationibus non persuasit Christus, vt Nicodemo, cui in medium serpentem attulit, et Nathanael cui prophetauit?
33.2.17 Quoniam hi viri erant, et in huiusmodi versati: Samaritana rudis et abiecta mulier, expers omnium literarum erat, ideo nullum cum ea de scripturis verbum facit, sed aquae tantum pollicitatione, et prophetia eam1603: eum allicit, ideoque in sui mentionem eam adducit, et se iam qui sit manifestat.
33.2.18 quod si ab initio et non rogatus fecisset, creditus esset delirare, et se iactare. Nunc pedetentim et modeste nactus occasionem, omni se suspicione absoluit,
33.2.19 et quidem Iudaeis frequenter rogantibus, Quousque animam nostram tollis? Dic nobis si tu es Christus. non palam, vt huic mulieri, se Christum esse professus est: fidelior enim haec erat illis, qui non discendi, sed arguendi gratia rogabant:
33.2.20 nam si discere voluissent, verborum, scripturarumque et miraculorum sufficiens eis fuisset doctrina. Samaritana integra et simplici mente petiit, vt ex sequentibus facile potest intelligi.
33.2.21 Audiuit enim, credidit, et alios ad credendum traxit, et in omni re eius diligentia, et fides integra dignoscitur. Et continuo venerunt discipuli eius.
33.2.22 Et quidem tempestiue, cum iam nihil amplius ad dicendum relinqueretur. Et mirabantur quod cum muliere loquebatur, nemo tamen dixit: Quid quaeris, aut quid loqueris cum ea?
33.3.1 Sed quid mirabantur? Facilitatem et incredibilem Christi humilitatem, quod tam clarus et tanti nominis, pauperem et Samaritanam mulierem benigne alloqui non dedignaretur:
33.3.2 nihil tamen rogarunt, adeo discipulorum mores imbiberant, adeo magistrum et timebant et reuerebantur plurimum:
33.3.3 [abest]
33.3.4 atqui nonnunquam audentiores visi sunt, et cum Ioannes supra pectus eius recubuit, et cum accesserunt ad eum dicentes: Quisputas maior est in regno coelorum? et cum Zebedaei filii rogant, vt alter a dextris, alter a sinistris sedeat:
33.3.5 quid igitur hoc in loco siluerunt? Quoniam illic res sua agebatur, ideo necessario percontati sunt: haec autem res nihil ad eos
33.3.6 pertinebat: porro Ioannes multo post tempore super Iesu pectus recubuit, sub ipsum finem, cum iam Christo esset familiarior, eius dilectione fretus. Hic enim erat, inquit, quem diligebat Iesus.
33.3.7 Quid huic beatitudini par dilectissimi? Nolimus tamen ea contenti esse, vt eum beatum praedicemus, sed totis conemur viribus, vt et nos beatorum numero adscribamur, et imitemur euangelistam, et tantae dilectionis causam contemplemur.
33.3.8 Quae nam ea est? Reliquit patrem et nauiculam, et rete, et secutus est Iesum: verum hoc et frater fecerat, et Petrus, et Andreas, et alii item apostoli.
33.3.9 In quo ergo excelluit, quod tantam sibi Iesu conciliauerit dilectionem? Nunquid inueniemus? Ipse de hoc nullam facit mentionem, sed quod tantum diligeretur: dilectionis causam et modeste quidem subticuit,
33.3.10 sed quin eximie a Christo diligeretur, ambigit nemo: non tamen neque loquendo, neque rogando praecipuam quandam apud Iesum authoritatem habuisse apparet, vt saepenumero Petrus, vt Philippus, vt Iudas, vt Thomas,
33.3.11 nisi semel tantum cum obsequi et obtemperare condiscipulo voluit: nam cum ipsorum princeps ei innuit, tunc Iesum, quis ipsum esset traditurus, rogauit. Immenso nanque hi duo discipuli, et mutuo se amore prosequebantur,
33.3.12 in templum simul ascendisse, et simul loquentes ambos legimus. Atqui ardentius aliquoties Petrus et mouetur, et loquitur, et demum audit Christum dicentem: Petre amas me1603: me et magis his?
33.3.13 Qui autem prae caeteris diligebat, proculdubio et [prae caeteris] diligebatur: verum alterum amasse Iesum, alterum a Iesu amatum satis constat.
33.3.14 Quid igitur hanc praecipuam dilectionem conciliauit? Incredibilis arbitror Ioannis mansuetudo et lenitas, qua remissior saepenumero videbatur:
33.3.15 quae quanta sit virtus, ex Mose manifestum est, quippe quae tantum et talem praestiterit: nihil enim humilitati comparandum. Hinc Christus beatitudini principium fecit, tanquam enim quoddam immensi aedificii fundamentum, humilitatem primum iecit,
33.3.16 sine qua nemo salutem consequitur: sed siue quis ieiunauerit, siue orauerit, siue suas pauperibus erogauerit facultates, sine humilitate haec et huiusmodi omnia nihil afferunt vtilitatis: contra ipsius condimento gratiora omnia, iucundioraque redduntur.
33.3.17 humiles ergo et mansuetos nos exhibeamus dilectissimi, quam quidem virtutem, si attendamus, facile comparabimus. Quid enim stulte superbis? Non intelligis1603: intelligitis humanae naturae imbecillitatem, et inanes spes nostras?
33.3.18 qui te exitus maneat considera, intuere multitudinem peccatorum: sed forsitan opera te tua efferunt, his intumescis: hoc equidem pacto omnium mercedem amittis,
33.3.19 quam ob rem non adeo peccatis obnoxium, vt virtutis sectatorem moderatione vti decet. Quid tandem? Quoniam ille conscientia retrahitur: hic autem nisi se diligenter contineat, continuo quasi vento quodam tollitur, et euanescit, quemadmodum Pharisaeus ille.
33.3.20 At pauperibus subuenis? non ex tuis, sed domini facultatibus, quae conseruis communes sunt. Quocirca humilitate vtendum est, et in tui generis calamitatibus res tuas, et naturam tuam in illis te considerare oportet,
33.3.21 fortasse et nos talibus sumus orti progenitoribus. Quod si transiere ad nos diuitiae, et aliquando nos deserturas1603: deserturos credibile est. Quid autem omnino sunt diuitiae?
33.3.22 Vmbra iners, fumus qui cito euanescit, flos foeni, vel etiam viliores. Quid in foeno magnifacis? Nonne et latronibus, et perditis hominibus, meretricibus, sacrilegis accedunt diuitiae?
33.3.23 Intumescis quod cum talibus illas communices? Sed honoris cupidus es? Verum nil honoratiorem te reddet, quam eleemosyna.
33.3.24 Diuitiarum honores, et potentiae coacti sunt, et inuidiosi: hi voluntarii, et vero honorantium iudicio proueniunt, quare nunquam remittuntur.
33.3.25 Quod si homines tantum honorem, tantam reuerentiam, misericordiam sibi facientibus tribuunt, et bona eis precantur, considera quaeso, quam a clementissimo et benignissimo deo remunerationem, quam vicem sint accepturi.
33.3.26 Has igitur quaeramus pecunias semper duraturas, vt in hac vita magni, in futura gloriosi aeterna bona consequamur,
33.3.27 gratia et benignitate domini nostri Iesu Christi, cum quo patri gloria, et spiritui sancto, in secula seculorum, Amen.