CLIO

4.1.1 In principio erat uerbum, et uerbum erat apud deum. Bonarum artium praecoeptores cum pueros doctrinae rudimentis accipiunt, non grauiori primum lectionum onere eorum mentes implicant, sed breuibus et iisdem saepe numero repetitis praecoeptis paulatim eos assuefaciunt. Quo fit ut eorum animis facile doctrina imprimatur, ab ipso eruditionis principio ad lectionum multitudinem capessendam, memoria laborante perterriti, ad colligenda praecoepta segniores reddantur, et doctrinae difficultate torpescant.

4.1.2 Hunc et nos morem secuti, ut labore leuemus, paulatim hoc diuinum pabulum distribuamus, uestrisque instillemus pectoribus. Quare eadem iterum uerba proponam, non ut idem repetam, sed ut omissa adiiciantur.

4.1.3 Agite igitur: In principio erat uerbum, et uerbum erat apud deum. Quanam ratione cum reliqui euangelistae ab humanitate Christi suum orsi euangelium. (Nam Mattheus incipit: Liber generationis Iesu Christi filii Dauid. Lucas de Maria uerba facit. Marcus simili fere utitur principio, et de Ioanne baptista illic nobis intexit historiam.)

4.1.4 Ioannes id breui prosequens his uerbis significauit: Et uerbum caro factum est, et reliquis praetermissis omnibus, concoeptione, partu, educatione, incrementom quamprimum supernam nobis generationem Cur ita fecerit, iam uobis aperiam.

4.1.5 Cum reliqui euangelistae circa carnem immorati essent, timendum erat, ne iccirco nonnulli nihil altum, sed terrena duntaxat, et caduca coniectantes, in ea solum doctrina confirmarentur, quod et Paulus Samosatensis opinatus est.

4.1.6 Ex hac igitur humilitate, qui lapsuri erant in caelum erectis, non immerito ab aeterna, et diuina essentia facit nobis narrationis principium.

4.1.7 Cum enim Mattheus ab Herode rege, Lucas a Tiberio Caesare, Marcus a baptismate Ioannis , his omnibus Ioannes omissis, supra omne tempus et saeculum ascendit, auditorum animos ad id quod in principio erat erigens, neque usquam eos sinit consistere, neque terminum aliquem ponit, quemadmodum illi Herodem, Tiberium, Ioannem.

4.1.8 Illud autem admiratione dignum est, quod neque Ioannes in narratione humanitatem contempsit, neque illi cum huic , sempiternam omnino siluerunt essentiam. Et sane quidem. Vnus enim spiritus est, qui omnium mentes mouet. Propterea ualde in narrationibus suis concordant.

4.1.9 Tu autem, dilectissime, cum uerbum hoc in loco audis, noli, quaeso, iis acquiescere, qui dicunt id uerbum esse, quod ore profertur, aut simpliciter uerbum. Multa enim dei sunt uerba, quae et angeli faciunt. Nullum tamen eorum deus est, sed et prophetiae et . Mos enim scripturae est, diuinas leges et praecoepta et prophetias uerbum appellare. Quare de angelis loquens: Potentes, inquit, uirtute, qui facitis uerbum eius.

4.1.10 Hoc autem uerbum substantia quaedam est in persona ex ipso patre sine passione proueniens. Hoc, ut iam dixi, per uerbi appellationem manifestauit. Quemadmodum igitur in principio erat uerbum, aeternitatem significat. Ita hoc erat in principio apud deum coaeternitatem nobis ostendit.

4.1.11 Sed ne hac particula: In principio erat uerbum, aeternum quidem, antiquiorem tamen aliquo temporis spatio patris uitam suspicareris, et unigenito dares principium, addidit: Hoc erat in principio apud deum, itidem eius aeternitatem, quemadmodum patris significans. Nunquam enim solus et sine uerbo fuit, sed semper deus apud erat, et in persona quidem propria.

4.1.12 Qua ergo ratione subdidit: In mundo erat, si apud deum Quia et apud deum erat, et in Neque enim aut pater, aut filius, fine ullo compraehenditur. Nam si magnitudinis eius non est finis, et sapientiae eius non est numerus, neque etiam substantiae satis constat esse aliquod temporale principium.

4.1.13 Cum audis quod in principio deus caelum et terram, quid nam per hoc principium intelligis? Certe quod ante omnia uisibilia ea creauerit. Sic cum de unigenito dicatur, quod in principio erat, ante omnia intelligibilia, et ante saecula fuisse intelligas, necesse est.

4.1.14 Quod siquis diceret, si filius est, quonam pacto fieri potest, quin patre sit Quod enim ab aliquo est, omnino eo a quo fit, posterius esse oportet. has maxime humanarum esse cogitationum inquisitiones, et qui hoc quaerit, , etiam absurdiora, neque auribus tantum accipienda haec sunt.

4.1.15 De deo enim nunc nobis sermo est, non de humana natura, quae nostrarum rationum consequentie, necessitatique subiecta est. Verum pro infirmorum intelligentia, aliquod ad haec exemplum adducemus.

4.2.1 Age dic, quaeso. Nunquid solis splendor ex ipsius solis natura emanat, an Necessario fatendum nisi penitus desipiamus, ex solis natura. Quod cum ita sit, nunquam tamen ipso sole posterius ipsius radios fulgoremque dixerimus exoriri, cum sine nunquam .

4.2.2 Quod si in quae ipso uisu et sensu corporibus, quod ex aliquo fit, non posterius eo a quo fit, esse aliquid manifeste depraehenditur, persuaderi non , inuisibili naturae eandem inesse potestatem, ut par est essentiae?

4.2.3 Propterea Paulus quoque ipsum et ex eo et coeternum asseruit. Quid autem? Nonne et saecula et temporum spatia per ipsum facta Confiteamur, necesse est, nisi insaniamus.

4.2.4 Nulla igitur inter patrem et filium est differentia. Si nulla, non est filius , sed coeternus patri. Ante enim et post tempus significant et ostendunt. Sine saeculo uel tempore, nemo posset, neque ante neque post, intelligere.

4.2.5 Temporibus autem et saeculis omnibus superior est deus atque antiquior. Quod si omnino principium esse contendis, caue ne patrem quoque sub principio antiquiori quidem, sub principio tamen compraehendere eadem ratione cogaris.

4.2.6 Age nunquid terminum aliquem, uel principium filio constituis, a quo ad superius illud procedens patrem superiorem esse dicis? ? Dic igitur, quaeso. Quanto pater prior Breue an longum inter patrem et filium temporis spatium fuisse dicis? Alterutrum asseras, sub principio patrem compraehendas, necesse est.

4.2.7 Medium nanque interuallum, quantumcunque sit, proculdubio metiris. Dimensio autem fieri potest, nisi sit utrinque principium, sub quo hoc pacto quantum in te est, patrem constituis. Neque iam secundum pater sine principio intelligi poterit.

4.2.8 Nonne id uerum esse, quod a Saluatore dicitur, ubique potestatis ipsius Qui non honorat me, non honorat Nec ignoro non facile a multis intelligi.

4.2.9 Iccirco plaerisque in locis sententias nostras afferre differimus, eo quod reliquum uulgus eas capere atque assequi nequeat, neque si assequeretur, firmitudinis aliquid habet aut certitudinis. Humanae nanque rationes et sententiae incertae sunt atque imbecilles.

4.2.10 Libenter autem et illud negantibus ueritatem afferam, quod a propheta dicitur: Ante me non est factus alius deus, et post me non est. Quod si filius patre est, quo pacto, inquit, post me non est alius deus?

4.2.11 Nunquid ipsius unigeniti tolletis Necesse est enim aut hoc tam impie audere, aut patris et filii unam intelligere diuinitatem. Quonam etiam pacto id uerum est: Et omnia per ipsum facta

4.2.12 Nam si patris aeuum antiquius, quomodo quae ante ipsum fuerunt, per ipsum facta Videtis ne in quantam temeritatem se adducant, qui semel ueritatem

4.2.13 Sed quamobrem non inquit euangelista ex nihilo factum esse, quemadmodum Paulus his uerbis ostendit: Qui uocat, quae non sunt, tanquam ea quae sunt. Sed in principio erat, inquit, hoc illi contrarium est, nec immerito.

4.2.14 Siquidem deus neque fit, neque se quicquam habet antiquius. Sed huiusmodi uerba sunt. Age et illud. Nonne rerum omnium conditorem longe omnium excellentissimum praestantissimumque

4.2.15 Quod si itidem ut alia ex nihilo factus esset, ubi eius esset excellentia? Quid item Ego primus, et ego post et ante me non est factus alius

4.2.16 Si enim filius non esset eiusdem substantiae, alter esset deus, si non coaeternus, post illum. Si non ex substantia processisset, factum esse constaret. Quod si ad idolorum simulachrorumque differentiam, haec , cur eiusdem differentiae gratia unum uerum deum dicere non

4.2.17 At si ad eam differentiam, hoc dictum esset, quo nam pacto uerba omnia Post me, inquit, non est alius Non filium his uerbis excludit, post se non esse, sed deum fictum.

4.2.18 Esto Quid ergo quod ait: Ante me non est factus alius deus? Ita ne hoc quoque intelliges, quod fictus deus ante eum factus non sit, sed tamen filium Et quis nam hoc dixerit?

4.2.19 Neque enim ipsum diabolum hoc dicturum arbitror. Praeterea si filius non est coaeternus patri, infinitam eius uitam quonam modo dixeris?

4.2.20 Nam principium ducit, quamuis sine fine sit, non tamen est infinitus. Quod enim infinitum est, utrinque fine careat oportet. Hoc Paulus his uerbis manifestauit: Neque principium dierum, neque finem habens. Quibus uerbis et principio et fine carere, plane demonstrauit.

4.2.21 Quemadmodum enim hoc non habet finem, ita neque illud, cum neque hic finis , neque illic principium.

4.3.1 Quonam autem pacto uita erat, aliquando cum non Vitam nanque semper et sine principio et sine fine esse omnes confitentur. Si profecto uita sit, quemadmodum est. Si uero est, quando non qua ratione uita esse potest, cum aliquando ipsa non fuerit?

4.3.2 Quid ergo causae , quod principium Ioannes posuit? In principio, inquit, Consyderasti hanc particulam: In principio et uerbum erat non intelligis? Quid autem de patre propheta diceret: A saeculo et usque in saeculum tu nunquid ei terminum aliquem his uerbis praescripsit?

4.3.3 Nequaquam. Sed eius significat aeternitatem. Itidem hoc in loco intelligi necesse est. Quippe cum nullum ei terminum constituat, neque dicat principium habuisse, sed in principio erat, hinc te adducit, tibi suadet, ut filium sine principio intelligas.

4.3.4 dixerit quispiam patrem articuli adiectione, filium sine articulo . Quid cum apostolus inquit: Magni dei et Saluatoris nostri Iesu Christi, et iterum: Qui est super omnes ,

4.3.5 sine articulo filii Itidem de patre ad Philippenses scribens: Qui in forma dei esset, non rapinam arbitratus est, esse se aequalem deo, et ad Romanos: Gratia uobis et pax a deo patre nostro, et domino Iesu Christo,

4.3.6 neglexit articulum. Superuacaneum nanque est, ubique id praeponere, praesertim cum superius usus sit. Quemadmodum enim de spiritu loquens inquit: Spiritus deus, neque cum spiritui articulum non adiiciat, iccirco deum esse incorporeum negamus, ita hoc in loco quamuis filio articulus non praeponatur, non propterea patre minor est deus.

4.3.7 Quid cum hunc et illum appellet, neutrius nobis diuinitatis ullam facit Sed prorsus contra.

4.3.8 Nam cum dixisset, et deus erat uerbum, ne quis filii diuinitatem patre aliqua ex parte minorem arbitraretur, mox id affert, per quod eius suprema diuinitas manifeste significatur, et eius demonstrat aeternitatem. Hoc enim erat, inquit, in principio apud deum, et opificium addit: Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, quod factum est.

4.3.9 Quod potissimum pater per prophetas ubique eius substantiae inditium esse praedicat, et frequenter in hoc demonstrando prophetae uersantur. Neque hoc duntaxat, sed etiam summa ope ad idolorum simulacrorumque gloriam tollendam contendunt. Dii, inquit, qui caelum et terram non fecerunt, pereant. Et iterum: Ego manu mea extendi caelum. ut diuinitatem per hoc significari , idem frequenter meminerunt.

4.3.10 Ioannes autem his solis uerbis non contentus, etiam uitam ipsum et lucem appellat. Si igitur semper cum patre fuit, si omnia condidit, produxit, continet. Hoc enim per uitam significatur, si uniuersa illuminat, quis nam adeo stultus, adeo temerarius est, ut dicat ex euangelistam minorem diuinitatis uirtutem per quae et aequalitas et idem esse uel maxime potest

4.3.11 Nolimus, quaeso, creaturam cum creatore confundere, ne id audiamus, quod seruierunt creaturae potius quam creatori. Quod si de caelis hoc dictum existimant, ueruntamen cum de sermo haberetur, prorsus tanquam gentile, et impium creaturae cultum exhibendum negauit.

4.4.1 Absit igitur ut huiusmodi maledicto subiiciamus. Propterea uenit dei filius, ut nos ab hoc cultu liberaret. Propterea serui formam accoepit, ut ab hac nos eriperet seruitute. Propterea insputus est, propterea alapis caesus, propterea mortem passus ignominiosam atque turpissimam.

4.4.2 Minime est, ut nullum haec nobis fructum afferant, et in pristinam rursus impietatem recidamus, immo longe grauiorem. Non enim creaturae seruiendum est, et ipsum creatorem, quantum in nobis est in creaturae uilitatem adducendum.

4.4.3 nanque qualis est, permanet. Tu autem idem ipse es, inquit, et anni tui non deficient. Ei igitur gloriam demus, ut a patribus et maioribus nostris accoepimus. Demus inquam gloriam et fide et operibus.

4.4.4 Nulla enim nobis bonorum dogmatum ad salutem utilitas, si uita uitiorum sordibus scateat, et inquinetur. Quamobrem eam ita formemus et erudiamus, ut deo placeat, omni turpitudine, iniquitate, auaritia longe abiecta, et tanquam hospites et aduenas, et a terrenis rebus alienos nos exhibeamus.

4.4.5 Et si quis diuitiis plurimis et possessionibus , haud aliter iis quam colonus utatur, tanquam paulo post ea omnia uelit, nolit relicturus. Et qui fuerit iniuria lacessitus, non modo non infigat pectori, sed quam primum eam obliuioni prorsus mandet. Non amplius una nobis die ad iram indulsit apostolus: Sol, inquit, non occidat super iracundiam uestram.

4.4.6 Et merito quidem. Nihil enim tam breui fieri potest molestius. Quod si nox ira percitos nos comprehenderet, omnes operationes nostrae grauiores subsequerentur, cum ignis memoria excitetur, si per ocium omnia prouocantia atrocius nobis reputentur.

4.4.7 Prius quam igitur tam exitiali uacemus ocio, et uehementiorem flammam accendamus, praeueniendum praecipit, et quicquid pectus nostrum , penitus extinguendum. Vehemens enim irae affectus est, et omni flamma uehementior. Quare nobis celeritate opus est, ut hunc ignem extinguamus, ne ue ad summum eum euadere sinamus.

4.4.8 Irae enim morbus nisi mox sedetur, multas generat calamitates. Domos et familias totas euertit, ueteres dissoluit consuetudines, et breui momento res infandas molitur. Eius nanque furoris impetus, ipsi ruina .

4.4.9 Quamobrem huic indomitae beluae nolimus habenas remittere, sed praeduro freno, metu scilicet futuri iudicii eam cohibeamus. Quotiens cum dolore aliquo amicus te uel familiaris affecerit, ad iramque concitarit, in mentem, quae tu contra deum commiseris, quodque si offensam, et contumelias aequo animo toleraueris, in te dei iudicium prouocabis.

4.4.10 Dimittite, inquit, et dimittetur uobis. Cum hoc succurrerit, omnis ulctionis cupiditas continuo . Illud praeterea animo frequenter uolutes uelim, et si quando in immanitatem aliquam, et furorem mox lapsurus, te continueris, et si quando ira percitus in alicuius iniuriam perniciem ue praeceps irrueris, et utraque inuicem tempora conferas. Id enim non tibi ad correctionem profuerit.

4.4.11 Age, dic quaeso, utrum tibi laudabilius duxeris, cum ab ira uictus es, an cum eam Nonne uicti nos ipsos reprehendimus uehementius, et nemine nos accusante et multa nos operum et uerborum nostrorum subit poenitentia?

4.4.12 Verum cum affectus strenue superauimus, uictoris more et gaudemus plurimum, et exultamus. Victoria enim contra iram est, et quidem maxima, non cum ulciscimur iniurias, sed cum eas aequo animo toleramus.

4.4.13 Hoc nanque magnum est, hoc laudabile. Neque cum ira excandescis, cuipiam mineris interitum, neque in eum furibundus irruas. Neque admonentem ut iram cohibeas, contemnere uelis, ea gratia ne quis te forte irrideat.

4.4.14 Nemo te hac causa irridebit, sed cum ira te traxerit in uindictam. Vel siquis irriserit, stultus erit extimandus. Tu uero noli inter stultos et amentes uictoriae gloriam quaerere. Sed ea contentus sis, quam sapientum tibi iudicio comparaueris.

4.4.15 Verum quid in paruo et humili hominum spectaculo te constituo? In ipsum continuo deum oculos dirigas, qui te laudabit. Neque praeterea ullam ab hominibus gloriam quaerere oportebit.

4.4.16 Siquidem huius saeculi gloria ad gratiam saepe, non nunquam ad odium tribuitur. Neque quicquam affert utilitatis. Quod indicat, nullam huiusmodi habet dubitationem, et plurimum qui a deo laudatur, utilitatis consequitur. Hanc nos laudem, hunc honorem sequamur.

4.5.1 Vis ne manifeste intelligere quantum mali afferat iracundia? Adsis cum aliquando quispiam rixatur. Neque enim in facile hanc depraehendere turpitudinem, tenebris et ebrietate ratione obuoluta.

4.5.2 Sed cum tui tibi affectus non dominantur, tunc in aliis rem tuam planissime cognoscas licet, cum incorrupte et uere iudicare poteris. Videbis nanque iratos non secus ac insanos turpiter in medium praecipites .

4.5.3 Cum enim circa praecordia ira efferbuerit, os ignem emittit, tota inflatur facies, incomposite manus mouentur, ridicule prosiliunt pedes, monitoribus et rixam dirimere conantibus insultant, in eosque nulla ab insanientibus differentia irruunt. Et cum haec faciunt, tanquam amentes nihil sentiunt, nihil intelligunt. Sed asinorum more calcibus morsibusque inuicem insultant.

4.5.4 Et profecto iracundia percitus nullum neque seruare potest, neque modestiam. Hi homines post hanc ignominiam, et domum et ad se reuersi, dolore simul et metu, cum intelligant quos laeserint, quos furoris et insaniae suae testes habuerint.

4.5.5 Quippe qui in illo furore non secus ac mente capti, quid faciant, non aduertunt, cum ad se redierint, tum demum omnia secum reputant, num amici, num inimici ei insanienti affuerint, num uiderint. Pari enim ratione utrosque formidant, tanquam reprehensores, et eos quorum praesentia magis sibi erubescendum sit. Alios tanquam qui ipsorum et ignominia plurimum gaudeant.

4.5.6 Quod si ad plagas et uerbera inuicem proruperint: longe formidine anguntur, ne quid grauius ei qui caesus est, accidat, ne aut febris in mortem, ulcus insanabile, in ultimum eum adducat periculum.

4.5.7 Et quid, inquit, mihi pugna opus erat? quid quid contentionibus? Haec et illa pereant, et omnibus his terrenis rebus maledicunt, quae ipsis discordiae praebuerunt materiam, et de daemonibus conqueruntur. Stultiores autem cum perperam operantur, temporum insimulant.

4.5.8 Non tamen malitia temporum causa est. Neque enim mala sunt . Neque malus daemon duntaxat, sed eorum malitia, qui a prauis se uinci patiuntur affectibus. daemones alliciunt, et sibi ipsis malorum omnium sunt auctores.

4.5.9 Sed intumescit cor, inquit, et iniuriis excandescit. Nouimus quid ira possit, et iccirco qui hanc beluam exuperant, eos maxime admiramur. Neque deest, modo uelimus, facultas.

4.5.10 Quamobrem cum domini nos et principes contumeliis prosequuntur, non An formido ira non minor Neque a principio irae locum dare Quamobrem serui saepe numero a nobis maledictis affecti, silentio omnia

4.5.11 An quod seruitutis uinculo Tu autem noli solum dei timorem cogitare, sed etiam quod ipse tibi iniuriam faciat, cum silentium indicit, et omnia aequo animo perferes.

4.5.12 Dic te urgenti: quid Alius mihi et dextram et linguam cohibet. Hoc profecto uerbum et tibi et illi fiet philosophiae materia.

4.5.13 Nunc autem hominum gratia etiam intolerabilia ferimus, et eos, qui nos lacessunt, huiusmodi saepe numero uerbis utimur: Ille me, non tu lacessiuit. Verum deo reuerentiam. Et que nam nobis uenia speranda est?

4.5.14 Agite, quaeso, nos ipsos alloquamur. Deus nunc lacessit, cum manus nostras continet. Ne prosiliamus contra, ne ue nobis deus, quam homines sit despectior. Exhorruistis hoc

4.5.15 Verum ego non uerbum tantum, sed operationes exhorrere uelim. Dei praeceptum est, non modo maxillam, sed grauiorem etiam contumeliam perferendam.

4.5.16 Nos uero , diuinae repugnamus uoluntati, ut non modo mala perpeti recusemus, sed grauius etiam iniurias ulcisci annitamur. Qui nisi omni conatu ulctioni inuigilemus, humilis nos ipsos, et abiecti animi esse ducimus.

4.5.17 Et quod grauissimum est, nostram calamitatem uictoriam nobis ducimus, et cum maxime ab ira uincimur, tunc maxime uicisse , et cum humi misere prostrati iacemus, innumeris a diabolo plagis uulneribusque accoeptis, uictoriam reportasse contendimus.

4.5.18 Quamobrem fratres uos ego et hortor et moneo, uictoriam ipsam cognoscere non negligatis, eamque prosequamini. Siquidem malorum perpessio uictoria nobis est.

4.5.19 Si igitur a deo laudum praeconia cupimus, non certamina, sed diuinam legem in seruemus certaminibus, et quicquid eueniat, aequo animo perferamus.

4.5.20 Hoc pacto ueteri prostrata malitia et praesentis saeculi, et quae in futuro nobis promittuntur, bona consequemur. Gratia et benignitate domini nostri Iesu Christi, per quem, et cum quo patri simul et spiritui sancto gloria, honor et imperium in .